Làm chủ lý thuyết màu sắc như thế nào? [Phần 1]

Màu sắc ngày nay là một yếu tố quan trọng trong thiết kế khi nó góp phần để tạo ấn tượng tốt cho khách hàng. Hiểu được cách màu sắc được tạo ra, nắm vững sự tương tác giữa các màu sắc với nhau sẽ giúp bạn chọn được màu sắc thích hợp cho thiết kế của mình, từ đó giúp cho thiết kế của bạn trở nên hoàn thiện và thành công hơn.

Lý thuyết về màu sắc là một lĩnh vực giao thoa giữa khoa học và nghệ thuật. Nó đã xuất hiện từ thời thượng cổ của loài người với những bức tranh trên trần các hang động hay trang trí trong các cung điện cổ đại. Tuy nhiên, lý thuyết về màu sắc chỉ thực sự là một lĩnh vực nghiên cứu nghiêm túc từ thế kỷ 15 khi các khái niệm cơ bản được các nhà khoa học trong vật lý, hóa học và toán học xây dựng và diễn giải đầy đủ. Đáng ngạc nhiên là bạn sẽ cần phải thay đổi khá nhiều điều về màu sắc mà bạn vẫn thường nghe.

Các hệ thống tái tạo màu

Có hai hệ thống màu chính dựa vào phương pháp mà các màu sắc được tái tạo: Cộng màu và trừ màu. Các màu sắc bạn đang thấy trên màn hình được tạo ra bằng phương pháp cộng màu. Trong khi đó, bìa của cuốn sách bạn đọc lại được in với phương pháp trừ màu. Cả hai đều xuất hiện rất nhiều trong đời sống hằng ngày của chúng ta.

1. Cộng màu

Chúng ta cần hệ thống cộng màu (Additive ) khi cần làm việc với tập hợp các nguồn phát ra ánh sáng. Sự giao thoa của các ánh sáng với các bước sóng khác nhau tạo ra các màu sắc khác nhau. Ánh sáng càng nhiều, màu sắc càng phong phú hơn.

Khi nghiên cứu sự tổng hợp màu sắc trong tự nhiên, các chuyên gia nhận thấy chỉ cần ba màu chính là Đỏ (Red), Xanh lá (Green) và Xanh dương (Blue)  là có thể tái tạo gần như tất cả các màu khác. Đây là cơ sở cho việc hiển thị màu sắc và giá chất lượng màn hình của bạn. Màn hình càng tốt khi dải màu tái tạo càng rộng và càng sát các màu sắc của ánh sáng tự nhiên. Chú ý rằng màu trắng lúc này là sự tổng hợp của cả ba màu, trong khi đó màu đen là không có nguồn phát nào được bật lên.

2. Trừ màu

Hệ thống trừ màu (Subtractive) hoạt động trên cơ sở hiện tượng phản xạ ánh sáng. Các vật thể thông thường không phát ra ánh sáng nhưng vẫn có màu sắc vì chúng phản xạ ánh sáng mang màu đó. Sự hòa trộn các màu phản xạ tạo ra hình ảnh vật thể trên võng mạc từ đó truyền lên não làm chúng ta có cảm giác màu của vật thể. Vì ánh sáng đến mắt của chúng ta lúc này bị thiếu các màu khác nên để tái tạo màu lên bản in, chúng ta cần loại bỏ các màu thiếu ra khỏi ánh sáng/màu nền. Cái tên hệ thống trừ màu cũng từ đây mà ra.

Cũng giống như hệ thống cộng màu, hệ thống trừ màu có ba màu cơ bản là Xanh nước biển (Cyan), Tím hồng (Magenta) và Vàng (Yellow) nên được gọi là hệ màu CMY. Lúc này, màu trắng là không có màu nào được lấy đi (tức là không có mực in) còn màu đen là đã lấy cả ba màu ra khỏi nền trắng (hay cả ba loại mực in sẽ được hòa trộn vào nhau).

Tuy nhiên trên thực tế, bề mặt của vật thế hiếm khi là màu trắng hoàn hảo và mực in không phải lúc nào cũng chuẩn xác. Vì vậy để căn chỉnh, các chuyên gia đã sử dụng thêm một loại mực in đen làm màu gốc, gọi là màu chìa khóa (Key), gọi là hệ CMYK. Nếu không có sắc tố bổ sung này, màu sắc tốt nhất được tạo ra từ ba loại mực in chỉ là một lớp mực in nâu đục mà thôi.

3. Bánh xe màu

Để trình bày mối quan hệ giữa các màu sắc khác nhau dễ dàng hơn, nhà bác học người Anh Sir Isaac Newton một khái niệm gọi là bánh xe màu (The colour wheel) vào năm 1666 và sau đó được các học giả thế kỉ 18 đã phát triển kĩ càng hơn. Những yếu tố đầu tiên của một bánh xe màu bao gồm các khối màu cơ bản của cả hai hệ thống tái tạo màu đặt trên cùng một vòng tròn, sau đó chúng được pha trộn với nhau bằng những tỷ lệ nghiêm ngặt để đạt được màu sắc bậc hai và bậc ba. Bánh xe màu lúc này cho phép chúng ta nhận ra ngay lập tức các cặp màu bổ sung cho nhau (Complementary – đối diện nhau trên bánh xe), các màu tương tự nhau (Analogous – các màu liền kề nhau trên bánh xe) hay bộ ba (Triadic – ba màu nằm ở ba đỉnh của tam giác đều trên bánh xe) cùng nhiều điều thú vị khác.

Một mẫu bánh xe màu hiện đại mà ta có thể gặp trong các bộ sưu tập nổi tiếng

Mỗi liên hệ có thể tạo ra những phép kết hợp màu sắc tạo cảm giác hài hòa và dễ chịu. Và có rất nhiều mối liên hệ như vậy trên bánh xe màu sắc. Bạn có thể sử dụng thêm một số phần mềm bổ trợ như Adobe Kuler để việc tìm kiếm màu ưng ý trở nên dễ dàng hơn.

ST. creativebloq/viet ngoc